چگونه بینی ما بوهای پیچیده را رمزگشایی می‌کند؟!

در مقاله قبلی از عطریات مهدیس به این مسئله پرداختیم که اساساً حس بویایی ما چگونه عمل می‌کند؟ برای مرور مطالب مقاله پیشین در یکی دو سطر به طور خلاصه می توانیم بگوییم که: مولکول ها و ذرات شیمیایی بو بوسیله سلول‌های بویایی که داخل بینی قرار دارند تشخیص داده شده و بوسیله عصب بویایی (نورون‌ها) با استفاده از نوعی پیام الکتریکی به مغز منتقل می شوند. مغز این داده های بویایی را پردازش کرده و به ما امکان تشخیص بوها و روایح مختلف را می دهد.

حال که می دانیم چگونه می توانیم چیزها را بو کنیم؟! در این نوشته می‌خواهیم به طوری علمی‌تر به این موضوع بپردازیم و به این سوال پاسخ دهیم که رمزگشایی بوهای ساده و پیچیده توسط بینی یا مغز ما چگونه صورت می‌گیرد؟! دقایقی با عطریات مهدیس همراه باشید.

آشنایی با بوها و روایح پیچیده

از خوشبوترین عطرها و ادکلن‌ها گرفته تا روایح دلچسب و آرامش بخشی مثل بوی دریا و عطر گل ها و چمنزارها و عطر تن نوزاد، و حتی بوهای نا مطبوعی مثل زباله ها و مواد شیمیایی خطرناک، و به طور کلی هر یک از عطرها و بوهایی که در زندگی روزمره با آنها مواجه می‌شویم، خود از صدها یا هزاران بو و رایحه مختلف تشکیل شده‌اند.

فنجان قهوه صبحگاهی شما، و یا بوی لباس نویی که می پوشید می‌تواند حاوی چند صد نوع مختلف مولکول بو باشد. اگرچه مطالعات و فعالیت‌های زیادی برای فهمیدن چگونگی کار بینی و مغز برای شناسایی بوهای مختلف انجام شده است، اما تلاش های دانشمندان برای توضیح نحوه عملکرد سیستم بویایی در هنگام مخلوط شدن چندین بو با هم ناکام مانده است.

تحلیل بوها و روایح پیچیده در کجای ذهن صورت می گیرد؟!

تحقیقات درباره بوهای ساده نشان می‌دهد که وقتی چیزی را بو می‌کنیم، ترکیب خاصی از نورون‌ها در بینی ما فعال می‌شوند. این نورون‌ها، اطلاعات را به صورت یک پیام رمزنگاری شده به مغز ارسال می‌کنند. این پیام‌های رمزنگاری شده توسط مغز به عنوان یک بوی خاص درک می‌شود.

اما دانشمندان هنوز نمی دانند چگونه بوهای پیچیده‌ ای که از چندین نوع مولکول مختلف و با بوهای متنوع ساخته شده اند، بوی منحصر به فرد و واحدی را ایجاد می کنند. و از طرفی نمی دانیم بینی و مغز انسان چگونه می تواند این بوهای متنوع ساخته شده از مولکول‌های گوناگون را واشکافی و بررسی کند؟!

تفاوت حس بویایی با سایر حواس پنجگانه

نحوه برخورد مغز با بوها با نحوه برخورد مغز با حواس دیگر مانند بینایی و شنوایی بسیار متفاوت است. برای مثال ما می‌توانیم ساز ها و صوت های مختلفی را که در یک گروه موسیقی نواخته می‌شود درک کنیم و به طور دقیق یک به یک آنها را تحلیل کنیم. و یا می توانیم رنگ ها و اشکال مختلف در یک تابلوی نقاشی را به خوبی تشخیص دهیم. اما تشخیص تک تک اجزای یک بوی مخلوط برای ما سخت و یا غیر ممکن است.

به طور خلاصه دستگاه بویایی ما به راحتی می‌تواند بوی پرتقال یا قهوه را به عنوان یک چیز واحد حس کند، اما در شناسایی بسیاری از بخش‌های مختلف تشکیل دهنده این بوها به صورت جداگانه مشکل دارد.

البته بسیار از افراد توانسته اند با تمرین زیاد و تقویت حس بویایی در این زمینه بهتر شوند. مثل مزه کنندگان حرفه‌ای شراب یا عطرسازان که به سبب فعالیت زیاد در حیطه شغلی شان، می‌توانند قسمت‌های بیشتری از ترکیب بو را نسبت به سایرین درک کنند و تشخیص دهند.

تفسیر گر نهایی بوهای مختلف بینی است یا مغز ؟!

ما می‌دانیم که برخی از بوها حتی می‌توانند برخی از روایح دیگر را بپوشانند. اما اینکه این فعل و انفعالات در کجا اتفاق می‌افتد برای ما مشخص نیست! متاسفانه ما هنوز نمی‌دانیم تفسیر بوها و روایح پیچیده توسط حسگرهای بینی انجام می‌شود یا اینکه مغز این بوها را تفسیر می‌کند.

تحقیق در زمینه حس بویایی و نحوه پردازش بوها در مغز هنوز ادامه دارد، اما خیلی از جنبه‌های آن هنوز به طور کامل درک نشده‌اند. اگرچه ما می‌دانیم که بینی به عنوان حسگر عمل کرده و سیگنال‌های بویایی را به مغز ارسال می‌کند، اما جزئیات دقیق نحوه پردازش این سیگنال‌ها و چگونگی شکل‌گیری تجربه بویایی هنوز موضوع تحقیق است. آنچه تا این لحظه مشخص است، این است که بوها در بینی شناسایی می‌شوند اما تفسیر و درک آنها در مغز صورت میگیرد.

ویژگی‌های منحصر به فرد حس بویایی

حس بویایی با وجود تمام مرموزیت و ناشناختگی‌هایش، ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی دارد که آن را از سایر حواس پنجگانه متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها نقش مهمی در تعامل ما با جهان اطرافمان ایفا می‌کنند. در ادامه به بررسی این ویژگی‌های خاص خواهیم پرداخت:

ماهیت سیگنالها

برخلاف سایر حواس که معمولاً به نوع خاصی از انرژی پاسخ می‌دهند، حس بویایی تنها به مولکول‌های شیمیایی پاسخ می‌دهد. مثلاً بینایی به نور، لامسه به فشار یا دما و شنوایی به انرژی امواج صوتی وابسته است.

نقش پر رنگ تجربیات فردی در دریافت بازخورد از بوها

نسبت به سایر حواس حس بویایی معمولاً شخصی‌تر و وابسته به احساسات فردی و خاطرات گذشته است. دو نفر ممکن است یک بو یا رایحه را بر اساس تجربیات گذشته‌شان به طور کاملاً متفاوتی درک کنند.

تطابق با محیط

حس بویایی نقش مهمی در حیات و بقای انسان در طول تاریخ داشته است. انسان‌های اولیه مانند بسیاری از موجودات زنده از حس بویایی برای جستجوی غذا استفاده می‌کردند. از طرفی حس بویایی نقش مهمی در تشخیص خطرات (مانند گازهای سمی و دود) دارد. البته در مسیر بقای انسان هر یک از حواس وظایف خاص خود را دارند.

در این مقاله از عطریات مهدیس به تکمیل ناگفته‌های مقاله پیشین با عنوان نحوه عملکرد حس بویایی پرداختیم. تمرکز ما در این مطلب بررسی چگونگی رمزگشایی بوهای ساده و پیچیده توسط بینی و مغز بود. از طرفی سعی کردیم ارائه مطالب با زبانی ساده اما علمی و کاربردی باشد.

در ادامه نیز تلاش خواهیم کرد به عنوان یک مرجع علمی و تخصصی و البته فروشگاهی عطر و ادکلن، به مرور و بررسی سایر مسائل علمی پیرامون حس بویایی، بوها، مواد معطر و… بپردازیم.

با ما همراه باشید.